Κυριακή 30 Οκτωβρίου 2016

Δημήτρης Πετάκος: Ο Νεύτωνας δεν χρησιμοποίησε τυχαία το «μήλο»


Δημήτρης Πετάκος: Ο Νεύτωνας δεν χρησιμοποίησε τυχαία το «μήλο»

Από μικρό παιδί προσπαθούσε να ανακαλύψει τον κόσμο και να καταλάβει τι συμβαίνει γύρω του, ενώ παράλληλα τον γοήτευαν οι ιστορίες, οι αφηγήσεις και οι μύθοι. Μεγαλώνοντας, αποφάσισε να συνδυάσει αυτά τα δυο, με σπουδές πάνω στην Ιστορία της Επιστήμης, αλλά και στη δημοσιογραφία. Ο Δημήτρης Πετάκος, δρ. Ιστορίας της Επιστήμης, υπογράφει το σενάριο του ντοκιμαντέρ «Νεύτων: Η Δύναμη του Θεού», που θα προβληθεί την Τρίτη 1η Νοεμβρίου στο Ίδρυμα Ευγενίδου, ενώ έχει επιμεληθεί και την αφήγηση.

«Προσπαθούσα ανέκαθεν να καταλάβω τι είναι αυτό που το λένε ‘επιστήμη’. Προσπαθούσα να καταλάβω και μέσα από τα ερεθίσματα που μας έδωσε η σχολή, εάν αυτή η έννοια έχει μια διαχρονικότητα, μια ιστορικότητα», εξηγεί ο κ. Πετάκος, ενώ τονίζει ότι «μετά από πολλά χρόνια σπουδών συνειδητοποιείς έντρομος ότι ούτε η επιστήμη υπάρχει από πάντα, ούτε η θρησκεία, κι ότι όλα τα πράγματα ανήκουν στην εποχή τους και στο πλαίσιο που τα κυοφορεί».

Επιστήμη και θρησκεία

Η επιστήμη εξηγεί με τη λογική τα όσα συμβαίνουν γύρω μας και τον κόσμο που μας περιβάλλει. Ποια είναι, άραγε, η σχέση που έχει με τη θρησκεία και με όσα αυτή πρεσβεύει, ένας μελετητής της επιστήμης; «Αν με ρωτάς εάν πιστεύω, θα σου πω ότι δεν πιστεύω. Ωστόσο, θεωρώ ότι η θρησκεία είναι μια από τις πιο συγκλονιστικές επινοήσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας. Γιατί; Γιατί συγκροτεί πολιτισμό, συνιστά μια μεταφυσική εξήγηση για τον κόσμο. Και αν το προχωρήσουμε σε ψυχαναλυτικό επίπεδο, είναι η ανάγκη του ανθρώπου να πιστεύει σε μια ανώτερη δύναμη».

Η ανάγκη αυτή του ανθρώπου, ίσως σχετίζεται και με το φόβο του θανάτου. Δεν είναι εύκολο να αποδεχτεί κανείς ότι μετά το θάνατο, δεν υπάρχει κάτι. «Δε θεωρώ ότι είναι απαραίτητο, για να καταλάβεις τη θέση σου στον κόσμο, να πιστεύεις ότι η ύπαρξή σου συνεχίζεται. Οι άνθρωποι είναι πολύ γοητευτικοί από μόνοι τους, ούτως ή άλλως». Αυτή η γοητεία έγκειται στο γεγονός ότι ενώ ο άνθρωπος είναι πεπερασμένο ον, έχει έννοιες αιώνιες. Η έννοια της θρησκείας, της αλήθειας, του φυσικού νόμου, η πεποίθηση ότι τα πάντα υπήρχαν από πάντα και θα υπάρχουν για πάντα- έννοιες αντίθετες στην ανθρώπινη υπόσταση. «Υπό αυτή την έννοια με γοητεύει πολύ η θρησκεία. Όταν κάνω τουρισμό, τα πρώτα μέρη που θα επισκεφθώ είναι εκκλησίες. Θεωρώ συγκλονιστικό ότι ο άνθρωπος σήκωσε οικοδομήματα για να λατρέψει κάτι, το οποίο στο δικό μου μυαλό δεν υπάρχει. Γιατί αυτό συνιστά μια υπέρβαση».

Αϊνστάιν: «Η επιστήμη χωρίς θρησκεία είναι ελλιπής, ενώ η θρησκεία χωρίς επιστήμη τυφλή»

Η διάκριση, ο διαχωρισμός θρησκείας και επιστήμης ξεκίνησε από τον Δαρβίνο, εξηγεί ο κ. Πετάκος. Με τον Δαρβίνο και τη σύγχρονη «επαγγελματοποίηση» της επιστήμης. «Η επιστήμη κατασκευάζει τον εαυτό της ως κάτι διαφορετικό από τη θρησκεία, με αποτέλεσμα η θρησκεία να ανακατασκευάζει κι αυτή τον εαυτό της. Εάν μιλήσεις με έναν θεολόγο, θα σε λυγίσει, έχουν λογικά επιχειρήματα. Δεν είναι απλά πίστη».

Στον 21ο αιώνα, υπάρχουν άνθρωποι που σκοτώνουν ή που αλληλοεξοντώνονται στο όνομα της θρησκείας. 

«Αυτό έχει να κάνει με το ότι έχουμε υπερεκτιμήσει τον 21ο αιώνα, δεν έχει να κάνει με τη θρησκεία. Υπάρχει ένα πρόβλημα με το Διαφωτισμό». Ο Διαφωτισμός είχε βάλει στη ρητορική του ότι ο άνθρωπος προοδεύει, εξελίσσεται, και μαζί ο πολιτισμός. Επίσης, κατά τη Βιομηχανική Επανάσταση, δημιουργήθηκε η πεποίθηση ότι η μηχανή θα κάνει τα πάντα για τον άνθρωπο. «Είναι μια ουτοπία. Όλα αυτά διαλύθηκαν όταν έπεσαν δυο ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Ποια πρόοδος; Είναι μια δική μας προσδοκία, όπως οι άνθρωποι πίστευαν τον 17ο αιώνα ότι πλησιάζει η Δευτέρα Παρουσία, ότι δηλαδή ο άνθρωπος είναι τέλειος και φτάνει στην ολοκλήρωσή του. Έτσι και σήμερα πιστεύεται ότι πάμε σε ένα καλύτερο αύριο. Το κάτι καλύτερο πρέπει να το δουλέψουμε, δεν θα έρθει από μόνο του».

Η θέση του ανθρώπου στον κόσμο και η ανθρώπινη δημιουργία

«Όταν πήγα στη Φλωρεντία και είδα το ‘Δαβίδ’ του Μιχαήλ Άγγελου, είπα ότι ‘αυτό είναι ό,τι πιο σπουδαίο έφτιαξε ο άνθρωπος’. Πιστεύω πολύ στην ανθρώπινη δημιουργία».

Οι αρχαίοι Έλληνες και οι διανοητές της παλιάς εποχής, ευρύτερα, έχουν θέσει τις βάσεις για να φτάσουμε στο σήμερα. Ποια είναι η θέση του σύγχρονου ανθρώπου σε αυτό; «Το πλαίσιο της εθνικής μας συγκρότησης είναι μια πονεμένη ιστορία. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι στην αρχαία Ελλάδα τέθηκαν οι βάσεις της δημοκρατίας, της φιλοσοφίας, οι βάσεις του δυτικού πολιτισμού. Αυτό είναι ένα πράγμα, όμως, και είναι άλλο να λες ότι είσαι η ιστορική συνέχεια αυτών των ανθρώπων. Δεν είσαι, όχι γιατί έχουν μεσολαβήσει χιλιάδες χρόνια, αλλά γιατί οι αλλαγές στη διανόηση σε αυτούς τους αιώνες, δεν μας επιτρέπουν να λέμε ότι υπάρχει συνέχεια».

«Και για να μην ακουστεί άσχημο αυτό, το ίδιο θα έλεγα και για οποιοδήποτε άλλο λαό. Τι σχέση έχει ο σύγχρονος Ιταλός με τον αρχαίο Ρωμαίο; Τι σχέση έχουν οι αρχαίες ελληνικές πόλεις-κράτη, τα πολιτεύματά τους, με τη συγκρότηση των σύγχρονων εθνών-κρατών; Πρόκειται για τελείως διαφορετικές δομές. Η έννοια ‘Ευρώπη’ χάνει το νόημά της, γίνεται περισσότερο μια γεωγραφική οντότητα».

«Τα τελευταία δυο χρόνια η Ευρώπη δεν μας έχει αφήσει να πιστεύουμε στην Ευρώπη»

Τα πάντα είναι δυναμικά, αναφέρει ο Ιστορικός Επιστημών. Η Ευρώπη, όπως και κάθε πολιτικό μόρφωμα, αλλάζει. Αλλάζει μπροστά στα μάτια μας. «Υπάρχουν από πίσω αξίες και ιδανικά, αλλά πόσο ιδανικά είναι αυτά όταν ευαγγελιζόμαστε αξίες του Διαφωτισμού; Κάνουμε λόγο για ανθρώπινα δικαιώματα. Ανθρώπινα δικαιώματα για ποιους; Θα ακουστεί κλισέ, αλλά μπορούμε να έχουμε μια Ευρώπη της αλληλεγγύης; Να έρχονται τα παιδιά και να μην πνίγονται στο Αιγαίο».

Ο Νεύτωνας και ο «στημένος» μύθος με το μήλο

Το Ίδρυμα Ευγενίδου οργάνωσε τη δημιουργία και προβολή τριών ντοκιμαντέρ, που αποτυπώνουν, θα έλεγε κανείς, την ιστορία της επιστημονικής επανάστασης. Το πρώτο, «Κοπέρνικος, Μπράχε, Κέπλερ: Τρεις Σπουδαίοι Αστρονόμοι» προβλήθηκε το 2011 και το δεύτερο- με διάκριση στο 8ο Διεθνές Φεστιβάλ Επιστημονικών Ταινιών της Αθήνας- «Γαλιλαίος: Η Μάχη στην Αυγή της Σύγχρονης Επιστήμης» το 2013. Την Τρίτη 1η Νοεμβρίου θα πραγματοποιηθεί η επίσημη παρουσίαση του τρίτου και τελευταίου «Νεύτων: Η Δύναμη του Θεού».

«Όλο αυτό ξεκίνησε ως ιδέα στην Διαδραστική Έκθεση Επιστήμης και Τεχνολογίας του Ιδρύματος, όπου έκανα κάποιες αφηγήσεις στο κοινό και σε σχολεία, σχετικές με την ιστορία της επιστήμης. Κάποια στιγμή, ο διευθυντής της Έκθεσης, Βασίλης Παπακωνσταντίνου είχε την ιδέα να κάνουμε μια αφήγηση σε podcast, ώστε να μπορεί κανείς να την ακούει όπου θέλει. Στη συνέχεια, πρότεινε να οπτικοποιήσουμε την αφήγηση με τη βοήθεια του Πάνου Ανέστη, σκηνοθέτη και ιστορικό των επιστημών, ενώ αργότερα αξιοποιήσαμε και την κάμερα που είχαμε στο Ίδρυμα. Έτσι, βγήκε το πρώτο ντοκιμαντέρ με μηδενικό budget».

Έπειτα, ακολούθησε το δεύτερο έργο κι εκεί υπήρξε budget. Η ομάδα εμπλουτίστηκε και με ηθοποιό που ενσαρκώνει το Γαλιλαίο. Τέλος, δημιουργήθηκε το τρίτο ντοκιμαντέρ. «Είμαι πολύ υπερήφανος γι αυτό. Δουλέψαμε πολλοί άνθρωποι για να πραγματοποιηθεί. Υπάρχουν δέκα ηθοποιοί εδώ κι έχει γυριστεί στο Θέατρο Παλλάς. Η μουσική του Τάσου Κατσάρη είναι πρωτότυπη και τα γραφικά του Βαγγέλη Κόκκαλη ιδιαίτερα προσεγμένα. Το σενάριο οφείλει την τελική του διαμόρφωση και στον Πάνο Ανέστη και τη Λήδα Αρνέλλου, δρ. επικοινωνίας κι επιστήμης. Χωρίς τη δική τους παρέμβαση, θα ήταν πιο δύσπεπτο».

Το εν λόγω ντοκιμαντέρ, όπως διευκρινίζει ο κ. Πετάκος, είναι αποτέλεσμα δεκαετούς προσωπικής έρευνας και ενασχόλησης. Το διδακτορικό του πραγματευόταν το Νεύτωνα και την Αγγλία, έτσι, ο ίδιος γνώριζε εις βάθος το θέμα. «Έπρεπε να φτιάξω ένα σενάριο 30 σελίδων από 200 σελίδες σημειώσεις που είχα μαζέψει. Γι αυτό πήρε έξι μήνες να γραφτεί το σενάριο. Νομίζω όμως ότι είναι το καλύτερο κείμενο που έχω γράψει ποτέ μου».

Παράλληλα, το έργο «αγγίζει» το μύθο που υποστηρίζει ότι ο Νεύτωνας ανακάλυψε το νόμο της βαρύτητας, όταν ένα μήλο έπεσε στο κεφάλι του. «Είναι ένας μύθος που ο ίδιος έφτιαξε για τον εαυτό του, στα γεράματά του και το είπε στο βιογράφο του. Είναι ωραίος μύθος. Ένα μήλο που αποκαλύπτει μια κρυφή γνώση. Όπως ο Θεός αποκαλύπτει στους Προφήτες μια γνώση, έτσι και η φύση αποκάλυψε στο Νεύτωνα την αλήθεια».

Επίσης, «δεν είναι τυχαίο ότι χρησιμοποίησε το μήλο, το μήλο που δάγκωσε κι ο Αδάμ, για να πάρει τη γνώση του κόσμου. Είναι και παιχνίδια εξουσίας αυτά».

Το ντοκιμαντέρ έχει διάρκεια 47 λεπτών και μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Αξίζει να επισημανθεί ότι τα ντοκιμαντέρ θα διατίθενται δωρεάν στο youtube.

Μαρία Πετροπούλου

«Νεύτων: Η Δύναμη του Θεού»
Τρίτη 1η Νοεμβρίου
Προβολές στις 18:30 και στις 20:00 στο Πλανητάριο του Ιδρύματος Ευγενίδου.
Ελεύθερη είσοδος, με δελτία εισόδου. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου