Ένας όμορφος ελληνικός χριστιανικός ναός που χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Ρωμανό Α’ Λεκαπηνό για να γίνει ταφική εκκλησία και καθολικό της Μονής του Μυρελαίου στην Κωνσταντινούπολη –αρχικά ήταν γυναικείο μοναστήρι σύμφωνα με τα κείμενα για τον βίο του Αγίου Ανδρέα τον διά Χριστόν σαλό–, ο ομώνυμος ναός λειτουργεί σήμερα ως τέμενος με το όνομα Μποντρούμ Τζαμί και αφού έχει περάσει κυριολεκτικά διά πυρός και σιδήρου αιώνες τώρα. Βρίσκεται στο Δήμο Φατίχ της Πόλης, στη συνοικία Λαλελί, κοντά σε μια πολύ στενή δίοδο περικυκλωμένη από ψηλά τείχη, κυπαρίσσια και κατοικίες.
Ο ναός εκτιμάται πως ιδρύθηκε το 920 και ήταν σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου τύπου, που χαρακτήριζε την κωνσταντινουπολίτικη σχολή. Είχε πλούσιο διάκοσμο που όμως δεν διατηρήθηκε έως σήμερα. Μετατράπηκε σε τζαμί λίγες δεκαετίες μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς και ήταν γνωστό ως Μποντρούμ Τζαμί λόγω του υπόγειου χώρου που υπήρχε στην υποδομή του, ή Μεσίχ Πασά Τζαμί προς τιμήν του μεγάλου βεζίρη Μεσίχ Αλί Πασά που το μετέτρεψε σε λατρευτικό χώρο.
Καταστράφηκε δύο φορές από πυρκαγιές, το 1782 ή 1784 και το 1911 ή 1912.
Οι τουρκικές Αρχές ενέταξαν τη μονή, από την οποία σώζεται μόνο ο ναός, σε πρόγραμμα αναστήλωσης του Αρχαιολογικού Μουσείου Κωνσταντινούπολης που μπήκε σε εφαρμογή το 1964-1965, με αποτέλεσμα να προκληθούν πολλές αλλοιώσεις στο μνημείο. Αλλοιώσεις είχαν προκληθεί και γύρω στο 1300 σε μεγάλης κλίμακας αναστηλωτικές εργασίες, επί Παλαιολόγων.
Πίσω από τη μονή υπήρχαν αρχαιότερα κτήρια, το «Χρυσοκάμαρον» και ένας κοντινός ξενώνας, από τα οποία δεν έχουν μείνει ούτε ερείπια ούτε ίχνη. Ο Κ. Βυζάντιος μνημονεύει τον Γάλλο περιηγητή Σαρλ Περτουζιέ, ο οποίος κακίζει «το άρρυθμον της οικοδομής, και της των κιόνων αρμονίας το πλημμελές».
Στο ναό τάφηκε πρώτα, το 922, η σύζυγος του Ρωμανού Α’ αυτοκράτειρα Θεοδώρα.
Ο μεγαλύτερος γιος του αυτοκράτορα, ο συναυτοκράτορας Χριστόφορος, ετάφη στο Μυρέλαιο το 931. Ακολούθησε άλλος ένας γιος του Ρωμανού, ο Κωνσταντίνος, το 946, ο οποίος ετάφη στο ίδιο μνήμα με τη σύζυγό του Ελένη, που είχε πεθάνει το 940. Το 948 έγινε η μετακομιδή της σορού του Ρωμανού Α’, που πέθανε εξόριστος στο νησί Πρώτη. Τέλος, το 961, η κόρη του Ρωμανού και χήρα του Κωνσταντίνου Ζ’ Πορφυρογέννητου Ελένη ετάφη δίπλα στη οικογένειά της στο καθίδρυμα του πατέρα της.
Ο ναός του Μυρελαίου θεωρείται σπουδαίο μνημείο εξαιτίας του μεγάλου κενού στα σωζόμενα μνημεία της Κωνσταντινούπολης. Είναι ένα από τα ελάχιστα δείγματα κωνσταντινουπολίτικης ναοδομίας από την περίοδο της Μακεδονικής δυναστείας, ενώ πρέπει να φτάσουμε στον 11ο αιώνα για να συναντήσουμε το επόμενο δείγμα βυζαντινής ναοδομίας στην πρωτεύουσα. Πέραν του αρχιτεκτονικού τύπου, όμως, ο ναός αποκτά –σύμφωνα με τον C.L. Striker– ξεχωριστή ιστορική σημασία ως ιδιωτικό αυτοκρατορικό ταφικό κτίσμα του Ρωμανού Α’.
«Ο Ρωμανός έγινε αυτοκράτορας παραγκωνίζοντας αθόρυβα τον ανήλικο ακόμη Κωνσταντίνο Ζ’, υπό την ιδιότητα του βασιλεοπάτορα αρχικά και του συναυτοκράτορα στη συνέχεια. Αν και επιδίωκε να εδραιώσει τη δική του δυναστεία στην εξουσία, ποτέ δεν στράφηκε ανοιχτά εναντίον του Κωνσταντίνου Ζ’, ο οποίος παρέμενε συναυτοκράτορας στη σκιά του πεθερού του.
»Σύμφωνα με τον Striker, η ίδρυση ενός οικογενειακού ταφικού μνημείου είχε αναμφίβολα σχέση με τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο Ρωμανός ανέβηκε στο θρόνο. Οι αυτοκρατορικές ταφές γίνονταν στο ναό των Αγίων Αποστόλων, όμως η ταφή του ίδιου του Ρωμανού ή άλλων μελών της οικογένειάς του εκεί δεν θα μπορούσε ποτέ να νομιμοποιηθεί, οπότε δημιουργήθηκε η ανάγκη εξεύρεσης εναλλακτικού ταφικού χώρου. Η ενέργειά του αυτή ενθάρρυνε πιθανότατα τη μεταγενέστερη συνήθεια των Βυζαντινών να ιδρύουν ιδιωτικούς ταφικούς ναούς», σημειώνει ο Μάρκος Φαφαλιός.
Όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα της Ιεράς Μονής Παναγίας Μυρελαίου στην Άνω Βάθεια Ευβοίας, εκεί φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Μυρελαίου που «έφτασε κατά θαυματουργικό τρόπο από την Κωνσταντινούπολη». Η εικόνα, προστίθεται, «αναβλύζει μύρον άγιον κατά καιρούς. Γι’ αυτό και ονομάζεται Μυρελαίου. Η εικόνα επιτελεί πολλά θαύματα, ιδιαιτέρως σε άτεκνες γυναίκες δίνει παιδιά και θεραπεύει καρκινοπαθείς. Η εικόνα κοσμείται από ολόχρυσο πουκάμισο που είναι έργο του 9ου αιώνος και φέρει δέηση Ρωμανού και Λεκαπηνού ο οποίος έχτισε και το μοναστήρι της, στην Κωνσταντινούπολη».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου