Ένα λυχνάρι ανάβει και φωτίζει το αρχαίο μεταλλευτικό φρέαρ μετά από 2.500 χρόνια

 

Ανάρτηση από τον αναγνώστη Καφαντάρη Γιώργο

Υπάρχει ένας τόπος κοντά στην Αθήνα που είναι ίσως ο πιο μαγικός τόπος της Αττικής. Το Λαύριο. Μια πόλη που φτιάχτηκε από την αρχή, για τις ανάγκες της Γαλλικής εταιρείας μεταλλείων Λαυρίου.

Το Λαύριο όμως δεν άρχισε να κατοικείται τον 19ο αιώνα για πρώτη φορά. Αυτή είναι η νεότερη ιστορία του. Στην πραγματικότητα η περιοχή κατοικείται συνεχώς από την αρχαιότητα έως σήμερα, με μεταλλευτική και εξορυκτική δραστηριότητα που χάνεται στα βάθη του χρόνου. Το πώς οι αρχαίοι κατάλαβαν την ύπαρξη του υπόγειου πλούτου της Λαυρεωτικής γης και το πώς οδηγήθηκαν να τον εκμεταλλευτούν είναι κάποια από τα ερωτήματα που μπορεί να μην απαντηθούν ποτέ με σιγουριά, όμως αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι αυτοί οι αρχαίοι πρόγονοι μας κατάφεραν να πραγματοποιήσουν ένα θαύμα στο Λαύριο. Με τα χέρια τους και το αίμα τους κατάφεραν να σκάψουν βαθιά τη γη και να φέρουν τον υπόγειο πλούτο από μόλυβδο και ασήμι στην επιφάνεια. Πλούτος που αργότερα όπλισε την Αθήνα και την έκανε τη ντε-φάκτο υπερδύναμη πολιτισμού και  εμπορίου του αρχαίου κόσμου. Πώς μπορεί κάποιος να μη νιώσει δέος όταν επισκέπτεται το Λαύριο και βλέπει αυτά τα απομεινάρια -“ναούς” της πολιτιστικής μας κληρονομιάς από την αρχαιότητα;

Φυσικά μιλώ για “ναούς”, γιατί κάθε εκατοστό των αμέτρητων στοών και πηγαδιών του Λαυρίου, σκάφτηκε με τα χέρια, με αίμα και με ιδρώτα από την αρχαιότητα. Και αυτό έχει σημασία για τα παρακάτω. Ένα τέτοιο πηγάδι είχα την τύχη να επισκεφτώ πριν μερικά χρόνια λόγω της ενασχόλησης μου με τη σπηλαιολογία. Δυστυχώς ή ευτυχώς όμως, λόγω του ότι εκείνη η επίσκεψη έγινε στα πλαίσια επιστημονικής έρευνας, δεν μπορούσα να την καταγράψω όπως της άξιζε.

Έχω δει αρκετά θαύματα της φύσης υπογείως, όμως αυτή η εμπειρία σε αυτό το μικρό πηγάδι ήταν κάτι που έμεινε χαραγμένο στη μνήμη μου από εκείνη την πρώτη φορά και υποσχέθηκα στον εαυτό μου πως θα επέστρεφα για να την καταγράψω και να αναδείξω την αξία της εργασίας που έκανε εκείνος ο αρχαίος εργάτης, πριν από δυόμιση χιλιάδες χρόνια. Το να μπαίνεις σε ένα χώρο που πιθανότατα δεν έχει δει κανείς από την αρχαιότητα είναι κάτι που προκαλεί μοναδικά συναισθήματα. Το δέος είναι τόσο μεγάλο, που δεν μπορείς παρά να σεβαστείς απόλυτα αυτό το χώρο και την ιστορία του. Όταν μπήκα για πρώτη φορά και σύρθηκα στη μικρή στοά με τα μικρά σκαλίσματα στο βράχο για να στηρίζει ο δούλος τον πήλινο λύχνο του για να δουλέψει, υποσχέθηκα στον εαυτό μου πως θα επέστρεφα και θα άναβα άλλη μια φορά ένα πήλινο λυχνάρι, σαν ελάχιστο φόρο τιμής σε αυτούς τους εργάτες-δούλους που θυσίασαν τη ζωή τους στα υπόγεια του Λαυρίου. Και έτσι, ένα Σάββατο του περασμένου Νοεμβρίου(2021) επέστρεψα εξοπλισμένος με τα υλικά για την κατάβαση στο πηγάδι, την φωτογραφική μηχανή μου, και ένα πήλινο λυχνάρι με λίγο ελαιόλαδο στην τσέπη μου για την προσφορά σε αυτόν τον αρχαίο δούλο.

Αξίζει να πούμε πως το μεγαλύτερο μέρος του πηγαδιού είναι πλημμυρισμένο και δεν γνωρίζουμε ακριβώς το βάθος του. Ξέρουμε όμως πως είναι ερευνητικό πηγάδι για τη διερεύνηση ύπαρξης μεταλλοφορίας, και το ανοιχτό μη πλημμυρισμένο κομμάτι του έχει περίπου 8-9 μέτρα βάθος. Επίσης μπορούμε να πούμε με σχετική βεβαιότητα πως η διάνοιξη του χρονολογείται στον 4ο με 5ο αιώνα π. Χ λόγω της ύπαρξης άλλων πηγαδιών αυτής της περιόδου στην ίδια περιοχή. Το πηγάδι -στο βάθος που είναι προσβάσιμο χωρίς κατάδυση- είναι σκαλισμένο σε μάρμαρο, με κάθετη διάνοιξη, όπου στο τέρμα της-ακριβώς πάνω απτήν επιφάνεια του νερού-έχει διανοιγμένη οριζόντια στοά όπου οι εργάτες θα έψαχναν την επαφή του μαρμάρου με το σχιστόλιθο και την προς εξόρυξη μεταλλοφορία. Σε αυτή τη μικρή στοά θα κατέβουμε λοιπόν για να δούμε τί μόχθο και τί ιστορία κρύβει. Παρατηρήστε τις φωτογραφίες και την περιγραφή γιατί μπορούν να βγουν αρκετά συμπεράσματα για τη ζωή και τις συνήθειες των αρχαίων δούλων αλλά και για τις συνθήκες και τον τρόπο εργασίας τους. Κατά την κατάβαση, μπορούμε να δούμε στα τοιχώματα του πηγαδιού τα βαθουλώματα που θα στήριζαν τα ξύλα της σκαλωσιάς.

Μόλις φτάσουμε την επιφάνεια του νερού, χαμηλά κάτω διακρίνουμε το άνοιγμα της οριζόντιας στοάς. Το μέγεθος της είναι περίπου 60×60 εκατοστά στην είσοδο, με μικρή ανηφορική κλίση και πολλές πέτρες αριστερά, σε ένα σωρό που βρίσκεται εκεί από την αρχαιότητα όπως τις άφησε ο δούλος.

Δεξιά στο βράχο μια μικρή λαξεμένη θέση για λυχνάρι, και αριστερά άλλη μια, μεγαλύτερη σε μέγεθος, που θα βόλευε τον ή τους εργάτες να σταθούν κάπως ανασηκωμένοι και να βγάλουν τις πέτρες(μπάζα και ενδεχομένως το μετάλλευμα) της εξόρυξης, για να τα στείλουν στην επιφάνεια. Σε αυτό το μικρό πεζουλάκι λοιπόν ανάψαμε το αρχαίο λυχνάρι με ελαιόλαδο και φωτίσαμε για πρώτη φορά το χώρο, με το φως που θα είχε πριν από δυόμιση χιλιάδες χρόνια. Η συγκίνηση ήταν απερίγραπτη και στάθηκα όπως ήμουν εκεί για λίγη ώρα, για να θαυμάσω και να χορτάσω όσο μπορούσα αυτή τη μοναδική στιγμή.

Προχωρώντας πιο μέσα φτάνουμε σε ένα σημείο όπου η στοά αρχίζει να στρίβει δεξιά και δίνει την εντύπωση πως θα ήταν χώρος ξεκούρασης ή/και φαγητού. Υπάρχει μια επιφάνεια που μοιάζει με πάγκο σκαλισμένο στο βράχο, που θα βόλευε για κάτι τέτοιο και έχει αρκετό χώρο για να κάτσει κάποιος πιο άνετα και να απλώσει και τα πόδια του.

 

Η συγκίνηση του να στέκεται κανείς στο χώρο όπου θα έτρωγε και θα ξεκουράζονταν αυτός ο αρχαίος δούλος ήταν πραγματικά απίστευτη. Τί να σκεφτόταν άραγε εκείνες τις στιγμές ανάπαυλας; Τον έπαιρνε ο ύπνος ίσως; Τί όνειρα να έβλεπε και τί αστεία να σκεφτόταν και να συζήταγε με τον συνάδελφο του που θα εργάζονταν παραμέσα στο μέτωπο της μικρής στοάς;…

Μετά από αυτή τη μικρή ανάπαυλα λοιπόν, συνεχίζουμε δεξιά. Σε αυτό το σημείο δίπλα σε αυτό το χώρο ξεκούρασης, η στοά αποκτά σιγμοειδές σχήμα με έντονη κατηφορική κλίση που οδηγεί στη συνέχεια της στοάς σε άλλο επίπεδο, περίπου ενάμιση με δυο μέτρα πιο χαμηλά. Και εδώ σε αυτό το σημείο φαίνεται το μέγεθος της τέχνης, της εμπειρίας αλλά και της προνόησης που είχαν οι αρχαίοι. Το σιγμοειδές σχήμα με κατηφορική κλίση, προσφέρει ευκολία στην κίνηση στον πολύ στενό κατά τα άλλα χώρο. Με λίγο σχετικά κόπο και σκάψιμο, πήγανε πιο βαθιά στο έδαφος και συνέχισαν τη διάνοιξη της στοάς πιο χαμηλά αλλά με τον ίδιο τελικό προσανατολισμό. Κάτι πραγματικά αξιοθαύμαστο δεδομένων των συνθηκών και των τεχνικών μέσων που ίσως διέθεταν. Σε αυτό το κατηφορικό σημείο λοιπόν υπάρχουν λαξεμένα δυο μικρά σκαλιά που και αυτά με τη σειρά τους βοηθούν στην κίνηση του σώματος και στο πόσο ξεκούραστη θα ήταν αυτή η κίνηση τους στα δυο διαφορετικά επίπεδα.

Πάνω τους όπως και σε όλη τη στοά, φαίνονται τα σημάδια της λάξευσης του μαρμάρου με εργαλεία χειρός. Σιγά σιγά “έφαγαν” το βράχο και του έδωσαν το σχήμα που τους εξυπηρετούσε. Αμέσως μετά από αυτό το “σοκ” της συνειδητοποίησης που ζήσαμε, η στοά συνεχίζει για ελάχιστα μέτρα έως το μέτωπο της και το τέρμα της. Αυτό το δεύτερο επίπεδο της φαίνεται να ήταν πλημμυρισμένο κάποια στιγμή (ποιός ξέρει πόσο παλιότερα) γιατί έχει αρκετή λάσπη αλλά είναι επίσης καλυμμένο από ένα παχύ στρώμα ριζών από τα φυτά και δέντρα της επιφάνειας, που βρίσκεται περίπου δέκα μέτρα από πάνω μας. Ίσως να ήταν όλο το πηγάδι πλημμυρισμένο και σιγά σιγά να κατέβηκε η στάθμη του, ενώ παρέμεινε η υγρασία στη στοά(ο χώρος είναι πολύ κλειστός και ο αέρας δεν κυκλοφορεί εύκολα), ή απλά το νερό της βροχής να φτάνει σε αυτό το σημείο πιο εύκολα.

Δεξιά, διακρίνεται άλλη μια λαξεμένη θέση στο βράχο που το σχήμα της δείχνει πως θα βόλευε να γύρει το σώμα του στο πλάι και να σταθεί ένας δεύτερος άνθρωπος σε περίπτωση που το χρειαζόταν ο εργάτης που έσκαβε στο μέτωπο λίγο πιο μπροστά. Ίσως αυτός ο δεύτερος άνθρωπος να κράταγε ένα επιπλέον λυχνάρι, ή να στεκόταν εκεί για να δει την εξέλιξη της εργασίας, να φέρει λίγο νερό, ή απλά να γύρει το σώμα του ώστε να έχει χώρο να πάρει τα μπάζα που είδαμε στην είσοδο και να τα βγάλει έξω απτή στοά. Αριστερά άλλη μια μικρή λαξεμένη εσοχή για λυχνάρι ή άλλα αντικείμενα.

Οι ρίζες που βρίσκονται στο έδαφος μοιάζουν να ξεχύνονται από αυτή τη θέση δεξιά. Σαν να τις ξερνάει η Γή σε αυτό το σημείο. Μαζί με αυτές ξεχύνονται και οι σκέψεις μου για αυτά που βλέπω και νιώθω σε αυτό το μικρό μεταλλευτικό πηγάδι, απείραχτο απ’τον χρόνο, και πάντα με τη φλόγα του λυχναριού να τις φωτίζει.

Ένα βήμα μπροστά μας βρίσκεται το μέτωπο της στοάς.

Διακρίνονται τα τελευταία αρχαία χτυπήματα στο βράχο αφού η προσπάθεια ήταν άκαρπη και η μεταλλοφορία δεν βρέθηκε. Ποιος ξέρει, ίσως να συνέχισαν παρακάτω στο πηγάδι, σε σημείο που τώρα βρίσκεται κάτω απ’το νερό.

Στο δρόμο για την έξοδο με πλημμυρίζουν σκέψεις. Είναι τόσα πολλά και τόσο έντονα αυτά που σκέφτομαι που θα μου πάρει αρκετό χρόνο να τα βάλω σε σειρά.

Μια τελευταία ματιά σε αυτό τον ιερό χώρο και αφού σβήσω το λυχνάρι κάνοντας μια ευχή, σέρνομαι προς την έξοδο για να πιάσω το σκοινί. Της ανάβασης αυτή τη φορά.

Τί να απέγινε αυτός ο δούλος και πώς να έζησε την υπόλοιπη ζωή του; Ποιος ξέρει. Για μια στιγμή όμως ίσως να ένιωσα λίγο όπως ένιωθε εκείνος και ένιωσα να βρίσκεται κοντά μου εκεί, δέκα μέτρα κάτω από τη Γή.

enikos.gr